Tartuffe

Molier

fot. Maciej Stobierski

„Tartuffe albo Szalbierz” to jedna z najgłośniejszych sztuk Moliera napisana w 1664 roku. Przez pięć lat była objęta zakazem wystawiania wydanym przez Ludwika XIV, zaś arcybiskup Paryża pod karą ekskomuniki zabraniał wiernym przedstawiania, oglądania, a nawet czytania tego utworu. Dramat Moliera to opowieść o Tartuffie jako symbolu politycznej siły, który wykorzystuje religię dla osiągnięcia własnych celów; Orgonie zaślepionym ideologią, doprowadzającym do ruiny rodzinę czy pani Pernelle, terroryzującej najbliższych swą naiwną wiarą. Pozostali członkowie rodziny: Elmira, Marianna, Damis i Kleant próbują przeciwstawić się obłudnemu Świętoszkowi i przywrócić zaburzony przez niego spokój w rodzinnym domu. Czy także dzisiaj, po niemal trzystu pięćdziesięciu latach, utwór Moliera budzi tak żywe reakcje?

 

Obsada

Twórcy

Rudolf Zioło – reżyseria

Absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskigo oraz Wydziału Reżyserii Dramatu w leningradzkim Instytucie Teatru, Muzyki i Kinematografii. Wykłada na Wydziale Reżyserii Dramatu w krakowskiej Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego. Reżyserował w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej, Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, w Teatrze Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie oraz w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, a także w wielu innych teatrach w Polsce. Od 2003 związany z zespołem artystycznym Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Autor wielu nagradzanych spektakli, m.in. „Psiego serca” M. Bułhakowa (1983), „Republiki marzeń” B. Schulza (1987), „Snu nocy letniej” (1992) oraz „Burzy” (1997) W. Shakespeare’a. Laureat wielu nagród i wyróżnień, w tym nagrody Prezydenta Gdańska w dziedzinie kultury.

Daria Kubisiak – dramaturgia

Dramaturżka, studentka reżyserii Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie. Jako dramatopisarka debiutowała tekstem „Reduplikacja” w reżyserii Aśki Grochulskiej w Łaźni Nowej w Krakowie. Współautorka i reżyserka instalacji „Kartoteka rozrzucona 2.016” (Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu, 2016). Współtworzyła wraz z Katarzyną Peplińską autorskie wydarzenie sceniczne „Chór Performatyków”, które otrzymało wyróżnienie na Forum Młodej Reżyserii w 2016 roku (Cricoteka 2016, Teatr Nowy w Krakowie 2017); stypendystka Miasta Krakowa w 2016 roku w dziedzinie literatury. Jako dramaturżka współpracowała z Jakubem Skrzywankiem, Rudolfem Zioło, Pawłem Miśkiewiczem czy Cezarym Tomaszewskim.

Andrzej Witkowski – scenografia

Absolwent Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wydziału Scenografii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Związany etatowo ze scenami Rzeszowa, Krakowa, Wrocławia, Katowic i Warszawy, współpracował z wieloma innymi teatrami. Debiutował scenografią do spektaklu „Caligula” A. Camusa w reżyserii Bogdana Cioska (Teatr Współczesny w Szczecinie). Dziś ma w dorobku ponad 160 realizacji teatralnych, przygotowywanych m.in. z Mikołajem Grabowskim, Maciejem Prusem, Rudolfem Zioło, Jerzym Jarockim, Pawłem Miśkiewiczem i Piotrem Cieplakiem. Przygotowywał również projekty scenograficzne do spektakli Teatru Telewizji, reżyserowanych przez Rudolfa Zioło, Jerzego Jarockiego, Agnieszkę Glińską, Jerzego Stuhra i Piotra Cieplaka. Laureat wielu nagród teatralnych za prace scenograficzne.


Marcin Nenko – muzyka

Kompozytor, kontrabasista. Absolwent Wyższej Szkoły Europejskiej w Krakowie (socjologia) oraz Akademii Muzycznej w Krakowie (Katedra Muzyki Współczesnej i Jazzu). Debiutował jako autor i wykonawca muzyki do spektaklu „Zbrodnia” Michała Buszewicza w reżyserii Eweliny Marciniak. Jest współautorem muzyki do spektaklu „Morfina” w reżyserii Eweliny Marciniak, za którą wraz z zespołem „Chłopcy Kontra Basia” otrzymał Nagrodę Ministra Kultury za najlepszą muzykę teatralną w ramach 21. Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej. Współpracował z Adamem Orzechowskim, Robertem Talarczykiem, Gabrielem Gietzkym, Eweliną Marciniak, Wojtkiem Klemmem. Jest także współzałożycielem zespołu „Chłopcy kontra Basia” dwukrotnie nominowanego do nagrody „Fryderyk”.


Natalia Dinges – ruch sceniczny

Absolwentka Wydziału Teatru Tańca w Bytomiu, Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie (2013). Jako wykonawca związana z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,  Art Committed, Living Space Theatre i Teatrem Małym w Tychach. Współpracowała z: Teatrem Śląskim, Teatrem Ochoty w Warszawie, Teatrem Polskim w Bielsku-Białej, CSP w Katowicach, Śląskim Teatrem Tańca, a także z wieloma innymi artystami przy niezależnych produkcjach. Jako choreografka pracowała z Anetą Groszyńską, Błażejem Peszkiem czy Teatrem Naumionym. Asystuje przy produkcjach dyplomowych Wydziału Teatru Tańca, AST w Krakowie oraz tworzy projekty autorskie. Stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego za osiągnięcia artystyczne i wyniki w nauce (2010).

 

 

Video

Tekst kontekstowy

Daria Kubisiak
Władza albo rodzina, czyli musisz chcieć to zrobić!

„Gdyby bowiem władza miała za zadanie jedynie represjonować, gdyby działała wyłącznie jak cenzura, wykluczenie, blokada, odrzucenie, a więc na modłę̨ wielkiego superego, gdyby zatem działała tylko w sposób negatywny, byłaby bardzo krucha. Jeśli jest silna, to dlatego, że wywołuje pozytywne skutki na poziomie pragnienia (…) a także na poziomie wiedzy.”
(Michel Foucault: „Władza a ciało”)

Michel Foucault w swoich wykładach mówi o władzy w kontekście społecznych praktyk zarządzania, których zadaniem jest nie tyle dyscyplinowanie podmiotów czy raczej ciał, ile sprawowanie kontroli oparte na idei „musisz chcieć to zrobić”. Cele instytucji stają się pragnieniem podmiotów. Według Foucaulta instytucja to nie tylko konkretny obiekt, jak szkoła, fabryka, więzienie, ale również system państwa opiekuńczego, religia czy poniekąd rodzina. W ujęciu socjologicznym rodzina rozumiana jest jako najważniejsza, podstawowa jednostka społeczna. Możemy ją też definiować jako duchowe zjednoczenie osób skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną. Kościół katolicki przyjmuje definicję rodziny zgodnie z Katechizmem, według którego „Mężczyzna i kobieta połączeni małżeństwem tworzą ze swoimi dziećmi rodzinę”. Definicji rodziny jest wiele. Jedno jest pewne, wraz ze zmianami społecznymi i historycznymi funkcja i podział ról w rodzinie ulega zmianom. W społeczeństwach patriarchalnych głową rodziny zazwyczaj był autorytarny ojciec. To na niego spadały wszelkie obowiązki związane z utrzymaniem rodziny i zapewnieniem jej bezpieczeństwa, ale miał też prawo do decydowania o losach dzieci. Taki wzorzec rodziny nadal funkcjonuje, zwłaszcza w bardziej konserwatywnych społecznościach, znajdujących się pod dużym wpływem nauk Kościoła, aczkolwiek sytuacja ulega zmianie. Ze względu na przemiany ekonomiczne oraz ruchy emancypacyjne coraz więcej obowiązków rodzinnych rozdzielanych jest pomiędzy matką i ojcem. Dzieci posiadają większą przestrzeń wolności i możliwości samostanowienia, co w konsekwencji prowadzi do osłabienia pozycji ojca.

W sztuce Moliera „Tartuffe” postacią, która odczuwa zagrożenie swojej pozycji w rodzinie, jest Orgon. Jego kompleks sprawia, że staje się on podatny na wszelkie ideologie i sekciarskie zewnętrzne wpływy. Świętoszek, który pojawia się w domu Orgona, nie tyle zakłóca spokój rodziny i wprowadza nowy porządek, ile staje się dla bohatera kimś, kto może pomóc mu w odbudowaniu tradycyjnie rozumianej pozycji ojca. Spryt Świętoszka polega na dostarczeniu Orgonowi narzędzi, które nie lokują się w zakresie figury autorytarnego Ojca, a jednak są w jakiś sposób opresyjne.  Orgon, próbując przekonać córkę Mariannę do małżeństwa ze Świętoszkiem, jawi się jako ojciec nowoczesny, który nie tyle nakazuje córce zamążpójście, ile chce, aby pod jego wpływem zrobiła to z własnej woli.

MARIANNA
Kto, ojciec chce, bym powiedziała,
Że jest mi drogi i będzie mym szczęściem
Z ojca wyboru to właśnie zamęście?

ORGON

Tartuffe.

MARIANNA

Przysięgam, że nie myślę tego.
Chce ojciec kłamstwa ode mnie? Dlaczego?

ORGON

Bo chcę, by prawdą stały się te słowa.

Orgon przy pomocy Świętoszka stosuje nowoczesne metody manipulacji, które pomagają mu przywrócić jego silną pozycję w rodzinie. Pozycję osoby, która decyduje o losach jej członków. Problem jednak w tym, że działania Świętoszka nie są niewinne, a za dobrymi radami stoi cały system – ‘tartuffizm’. Termin ten pochodzi z siedemnastowiecznej Francji, gdzie określano nim sekciarskie ugrupowanie ludzi kierujących się fałszywą pobożnością, którzy wbrew głoszonym maksymom na temat ascetycznego życia, cieszyli się apetytem, władzą i kontrolą, również finansową, nad innymi. Nie odmawiali sobie żadnych, w tym tych zdecydowanie męskich rozkoszy. Do przykazań zwolenników ‘tartuffizmu’ z pewnością należały następujące zasady: 1. Nie będziesz miał innych kierowników przede mną i ślepo mi zaufasz. 2. Żonę i córkę ślepo powierzysz. 3. Majątkiem rozporządzaj się tylko podług moich przykazań.

Zawierzenie fałszywej pobożności, która potrafi podstępnie dobrać się do ofiary, wykorzystując jej słabości, ma miejsce także dzisiaj niemal każdego dnia. Fałszywym pobożnisiom ulegali ludzie w czasach Moliera i – jak się okazuje – nie są im obojętni również nam współcześni.

Zeszyt metodyczny

Zeszyt do pobrania