Publiczne instytucje powinny mieć istotny wkład w pielęgnowanie środowisk społecznych i naturalnych, w których funkcjonują. Instytucje kultury często odwołują się do lokalnych tradycji i zwyczajów, wspierając najbliższe dziedzictwo i pielęgnując więzi z lokalną społecznością. Otaczająca nas przyroda, także ta miejska, jest częścią tego dziedzictwa. Organizacje publiczne jako przekaźniki określonych wartości i postaw mogą wspierać członków i członkinie społeczności w troszczeniu się o siebie w szerszym wymiarze i przyszłościowo – poprzez budowanie kapitału i zasobów dla przyszłych pokoleń. Wobec tego pracownicy i pracownice Teatru Zagłębia wykorzystują teatr do mówienia o najważniejszych problemach współczesnego świata. Działamy dla artystów i artystek, dla naszych drogich widzów, a od pewnego czasu działamy także dla przyrody. Obserwowane i przewidywane konsekwencje katastrofy klimatycznej czynią nas wrażliwszymi na codzienne praktyki podejmowane w miejscu pracy, zachęcając do rozwijania proekologicznych działań jako jednej z ważnych linii programowych Teatru Zagłębia.
Podjęte dotychczas i wciąż rozwijane praktyki proekologiczne obejmują:
1. Praktyki pracownicze, strategie administrowania budynkiem i zasobami
a) Ograniczenie zużycia materiałów i recykling materiałów scenograficznych i/lub biurowych
- dwustronne drukowanie na papierze pochodzącym z recyklingu 100%
- drukowanie mniejszej liczby plakatów i materiałów promocyjnych (tylko tyle, ile w danym monecie jest potrzebne, z niewielkim zapasem)
- wykorzystywanie pozostałości materiałów podczas produkcji scenografii do kolejnych przedstawień oraz podczas warsztatów edukacyjnych
- stworzenie linii ekologicznych gadżetów teatralnych: toreb materiałowych pozostałych po produkcji spektakli i na bazie wtórnego wykorzystania nieużywanych plakatów, miodów pochodzących z teatralnej pasieki
b) Zmniejszenie zużycia energii
- w momencie wyczerpania się żarówek, ich wymiana w korytarzach, ubikacjach, biurach z tradycyjnych i świetlówkowych na LEDowe
- wyłączanie komputerów i drukarek przez pracowników teatru w momencie, gdy z nich nie korzystają (wyłączania, a nie przechodzenia w stan czuwania)
- gdy to możliwe, wyłączanie zbiorczych listew zasilających oraz oświetlenia na korytarzach i w ciągach komunikacyjnych
- w trakcie grania spektakli, podczas nieobecności w pomieszczeniu aktorów i aktorek, wyłączanie świateł w garderobach
- W 2022 w ramach zadania „Zakup oświetlenia i nagłośnienia scenicznego” (finansowanego ze środków MKiDN w ramach programu Infrastruktura kultury 2022) zostały zakupione nowoczesne urządzenia do oświetlenia sceny i tworzenia efektów świetlnych oraz rozbudowany system nagłośnienia sceny i widowni. Wskazane urządzenia mają mniejszy pobór mocy. Przeprowadzona modernizacja pozwala produkować nowe spektakle w duchu energooszczędności.
c) Wdrożenie Kodeksu Etyki
- Troska pracowników i pracowniczek Teatru Zagłębia o wzajemne wsparcie, redukowanie codziennego stresu, przestrzeganie zasad Kodeksu Etyki.
2. Ofertę programową instytucji
a) Prowadzenie edukacji ekologicznej
Organizacje kulturalne, gdy to jest tylko możliwe, powinny obniżać negatywny wpływ swojej działalności na środowisko, szczególnie w ramach przemyślanego projektowania wydarzeń będących częścią oferty programowej. Dlatego część organizowanych przez nas wydarzeń ma wspólny cel kształtowania lub zwiększania świadomości ekologicznej widzów, widzek, mieszkańców i mieszkanek Sosnowca.
Dzięki współpracy z organizacją Śląskie Miody, od 2020 roku pszczoły zamieszkują teatralną pasiekę. Teatr posiada w swojej ofercie warsztaty pszczelarskie – wykorzystujemy każdą okazję, by młodych widzów edukować na temat życia tych niezwykle pożytecznych owadów – podczas cyklicznie realizowanych warsztatów uczestnicy poznają tajniki życia wewnątrz ula, dowiadują się, skąd się bierze miód i produkty pszczele. Teatr od 2022 roku znajduje się także na Pszczelej Ścieżce, zrealizowanej w ramach europejskiego projektu „BeePathNet-Reloaded”. Na szlaku znajdują się obiekty związane z tradycją, kulturą, historią, które pokazują efekty pracy wielu pokoleń „pracowitych jak pszczoły” mieszkańców Sosnowca.
W obszarze działań o ekologii doświadczenie w pracy z tematem zmian klimatycznych zbieraliśmy podczas premier naszych ostatnich spektakli kierowanych do młodych widzów. Przy okazji spektaklu „Nowa Księga Dżungli” (premiera wrzesień 2019) zaprosiliśmy uczniów i uczennice na warsztaty z szycia wielorazowych woreczków na owoce i warzywa. Podczas spotkania rozmawialiśmy o plastiku oraz dowiedzieliśmy się, jak ograniczyć zużycie tworzyw jednorazowego użytku. Natomiast przy okazji spektaklu „Opowieść wigilijna” (premiera grudzień 2020) opowiadaliśmy o systemie opartym na wyzysku i eksploatacji planety. Podczas warsztatów z młodzieżą zastanawialiśmy się, co jako jednostki możemy zrobić, by zminimalizować zanieczyszczanie środowiska w najbliższym otoczeniu. Przy okazji pracy nad spektaklem weszliśmy także we współpracę z Sosnowieckimi Wodociągami, z którymi przygotowaliśmy broszurę edukacyjną na temat wody, zawierającą m.in. rekomendacje na temat jej oszczędzania (http://bityl.pl/0F617).
Chęć wzmacniania pozytywnego wpływu na środowisko znalazła swoje odzwierciedlenie w inicjatywie „125 drzew na 125-lecie Teatru Zagłębia”. To proekologiczna inicjatywa będąca częścią uroczystych obchodów urodzin Teatru Zagłębia. Sadzenie pamiątkowych drzew odbyło się na terenie leśnictwa Maczki 6 kwietnia 2022 roku. W ten sposób pracownicy teatru promowali postawy obywatelskie przyjazne środowisku oraz politykę zrównoważonego rozwoju w miejskich ekosystemach. Akcja została przeprowadzona pod opieką leśników z Nadleśnictwa Siewierz, którzy wybrali gatunek drzew specjalnie na obchody jubileuszu – zespół Teatru Zagłębia posadził dęby szypułkowe, będące symbolem długowieczności i trwałości. Akcja stała się również okazją do integracji pracowników teatru z jego widzami oraz miejskimi przyrodnikami.
b) Lokalność
Instytucje świadome ekologicznie przyjmują odpowiedzialność za najbliższe środowisko, zarówno w wymiarze dziedzictwa naturalnego, jak i dziedzictwa symbolicznego. Realizacja tej idei manifestuje się podczas naszych „Spacerów teatralno-historycznych”. Ciesząca się ogromną popularnością inicjatywa od 2019 roku promuje więzi pomiędzy teatrem a miastem oraz odkrywa miejskie i przyrodnicze dziedzictwo Sosnowca. Wędrówka pt. „Wiosna w Lesie Zagórskim” odbyła się po ścieżkach kompleksu leśnego położonego pomiędzy Zagórzem a Kazimierzem Górniczym. Uczestnicy odkryli lokalne gatunki roślin i ptaków, zwiększyli wiedze o górniczych pamiątkach regionu.
Podczas bardzo ważnego dla miejscowej wyobraźni kulturowej spaceru „Mysie wędrówki po Świniogrodzie”, przewodnik Tomek Grząślewicz oprowadzał grupę ponad 140 uczestników po terenie dawnego getta na terenie sosnowieckiej dzielnicy Środula. Spacer związany był z teatralną premierą sztuki „Środula. Krajobraz Mausa” Igi Gańczarczyk w reż. Remigiusza Brzyka (premiera listopad 2022).
Chcąc rozwijać projekty artystyczne i prospołeczne w oparciu o lokalność i sąsiedztwo, jako teatr korzystamy z usług lokalnych biznesów i przy organizacji wydarzeń współpracujemy z firmami znajdującymi się w pobliżu teatru: Cukiernią Bolero, Winiarnią Kapka Wina, Restauracją Sztos. Pielęgnowanie dziedzictwa kulturowego i rozwijanie więzi z miejscową społecznością stanowią element rozwijania świadomości ekologicznej zarówno wśród pracowników teatru, jak i szerokiego grona odbiorców działań Teatru Zagłębia.
3. Przyszłość
a) Rozwój w obszarze edukacji
W 2023 roku planujemy wdrożenie nowego projektu edukacji ekologicznej dla pracowników i pracownic instytucji kultury w województwie śląskim. Na przestrzeni 20223 roku zrealizujemy cykl otwartych szkoleń prowadzonych przez ekspertów w zakresie wdrażania zielonych praktyk w obszarze funkcjonowania instytucji kultury. Zastanowimy się, w jaki sposób ograniczyć straty ciepła, zużycie energii i wody oraz w jaki sposób przygotowywać wydarzenia o minimalnej szkodliwości środowiskowej. W ten sposób powstanie sieć pracowników zainteresowanych podejmowaniem praktyk ekologicznych w swoich instytucjach. Dzięki temu wzmocnimy lokalne relacje międzyinstytucjonalne w zakresie dzielenia się wiedzą i zasobami.
b) Planowanie i przeprowadzanie remontów i inwestycji
Obecnie Teatr Zagłębia stoi w obliczu zmiany historycznej – jesteśmy w trakcie przygotowań do rozbudowy teatru, powiększenia go o nową scenę, sale prób, salę edukacyjną, pomieszczenia administracyjno-gospodarcze i pracownie techniczne, a także remont istniejącej siedziby teatru. Zgodnie z decyzjami Urzędu Miasta Sosnowca taki budynek powstanie w najbliższych latach. Konkurs na projekt architektoniczny został rozstrzygnięty w 2021 roku. Zatem w perspektywie najbliższych lat czeka nas duży projekt budowlany, który chcemy uczynić projektem zrównoważonym – oszczędnym, komfortowym i stworzonym z poszanowaniem środowiska naturalnego.
Służyć temu celowi będzie wdrożenie poniższych zasad:
- Zastosowanie 20% materiałów recyklingowanych w inwestycji (m2)
- Zastosowanie wyrobów budowlanych posiadających deklaracje środowiskowe wydane zgodnie z normą pn-en 15804 w inwestycji
- Zastosowanie nowoczesnych technologii w oczyszczaniu powietrza (oczyszczanie powietrza technologią elektrostatyczną)
- Wykorzystanie deszczówki przy pomocy dowolnej instalacji
- Montaż budek dla ptaków
- Obecność funkcjonalnej zieleni (ogrody warzywne, ogrody społeczne, ogrody sensoryczne, łąki kwietne) premiującej gatunki rodzime/nieinwazyjne
- Aranżacja elementów małej architektury sprzyjająca integracji społecznej (np. grupowanie miejsc do odpoczynku, miejsc zieleni funkcjonalnej)
- Umożliwienie elastycznej przestrzeni, sprzyjającej wielu formom aktywności
Opisane praktyki mają na celu inicjowanie i promowanie proekologicznych standardów w teatrach. Tak rozumiane wdrażanie zielonych rozwiązań infrastrukturalnych i twórczych stanowi element misji nowocześnie rozwijającej się instytucji kultury, jaką jest Teatr Zagłębia w Sosnowcu.